El-Muhtasar -Şâfiî Fıkhı-

İMAM MÜZENÎ 175'te (791) doğdu. Yemen'de yaşayan Müzeyne kabilesine mensuptur. Önceleri İmam Mâlik'in önde gelen talebesi Asbağ b. Ferec'den öğrenim gördü (Zehebî, Tezkiretü'l-huffâz, II, 458). Şâfiî'nin 200 (816) yılı civarında Mısır'a gelişinden vefatına kadar geçen dört yıl boyunca en yakın talebeleri arasında yer aldı. Şâfiî'den sonra onun son dönemine ait fıkhî görüşlerini (cedîd) sonraki nesillere aktarma faaliyetini sürdürdü... EL-MUHTASAR İmam Şâfiî'nin el-Üm adlı eseriyle birlikte Şâfiî mezhebinin temel kaynakları arasında yer alan ve ders kitabı olarak okutulan bu eser, Şâfiî'nin öğrencileri tarafından onun mezhebine dair yazılan ilk kitaptır. Muhammed b. Ahmed el-Ezherî'nin ez-Zâhir fî ğarîbi elfâzi'ş-Şâfi'î adlı eserinin mukaddimesinde el-Câmi' ismiyle andığı bu çalışmada İmam Şâfiî'nin kitaplarında mevcut çok sayıdaki fıkhî meseleyle ilgili görüşleri kısaltılarak derlenmiştir. Müzenî'den nakledildiğine göre eserin telifi yirmi yıl sürmüş, bu müddet içerisinde üç (veya sekiz) defa yazılıp değişiklikler yapılmıştır (Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakî, II, 349; Nevevî, el-Mecmû', I, 108). Müzenî eserini hazırlamadan önce Şâfiî'nin kitaplarından hareketle el-Câmi'u'l-kebîr adıyla muhtasar bir kitap meydana getirmişti. Daha sonra bu kitabı hacimli bulduğu için kısaltarak el-Muhtasar'ı oluşturmuş ve bunu da hacimli bulduğundan daha az mesele içeren bir kitap kaleme almıştır. Müzenî el-Muhtasar'da kendi görüşlerini de kaydetmiş, ayrıca Şâfiî'nin usulüne dayalı olarak yaptığı tahrîcleri eklemiş, pek çok yerde imamın görüşünü zikrettikten sonra çeşitli değerlendirmeler ve onun farklı görüşleri arasında tercihler yapmıştır. Nitekim Şâfiî'nin eserlerinde müstakil şekilde bulunmadığı halde el-Muhtasar'da yer alan ferâiz bölümünün Şâfiî'den bizzat duydukları, er-Risâle'den yapılan derlemeler ve Şâfiî'nin mezhebine uygun olarak yaptığı tahrîclerden oluştuğunu ve Şâfiî'nin ferâize dair görüşlerinin Zeyd b. Sâbit'in görüşleriyle aynı olması dolayısıyla burada Zeyd'in görüşlerini kaydettiğini belirtir. İmam Şâfiî'nin farklı eserlerinde dağınık halde bulunan meseleleri/fetvaları bir araya getirmek, aynı zamanda bu meseleleri düzenlemeyi de gerektirir. Müzenî'nin “el-Muhtasar” adlı eserinde izlediği tertip yöntemlerinden bazıları şunlardır: - Her konuyu ilgili olduğu başlık altında toplamak. Zira İmam Şâfiî, meseleleri bazen doğrudan ilgili başlık altında, bazen ise farklı yerlerde ele almıştır. - Şâfiî'nin bir mesele hakkındaki farklı sözlerini tek bir yerde toplamak, önce meseleyi zikredip ardından “Başka bir yerde şöyle dedi...” veya “Filan kitabında şöyle buyurdu…” diyerek farklı kaynaklardan alıntılar yapar. Sonrasında ise, Şâfiî'nin iki veya daha fazla görüşü varsa, bunlardan hangisinin daha güçlü olduğunu açıklar. - Esas meseleleri önce verip, onlara bağlı alt konuları daha sonra ele almak. Eğer esas mesele ihtilaflı ise, Müzenî, bağlı meseleler üzerinden en kuvvetli görüşü destekleyen delilleri ortaya koyar. - Kitaptaki bölümler arasında bağlantı kurmak. Rüyâni, Müzenî'nin çoğu zaman bir bölümü, bir sonraki bölümle bağlantılı bir mesele ile bitirdiğini belirtmiştir. Maverdi şöyle anlatır: “İmam Şâfiî'nin öğrencileri, öğrenen kişinin anlayamayacağı kadar uzun olan detaylı eserleri bir kenara bırakıp, Ebu İbrahim İsmail bin Yahya el-Müzenî'nin “Muhtasar” adlı kitabıyla yetindiler. Zira uzun eserleri okumak öğrenciler için zor, âlimler içinse sürekli başvurulamayacak kadar yorucuydu. Bu yüzden “Muhtasar”ı, yeni başlayanlar için temel bir kitap, ileri düzey öğrenciler için ise kapsamlı bir kaynak olarak kabul ettiler.” Nitekim, “el-Muhtasar” ile “el-Umm” arasındaki büyük uyum, Müzenî'nin Şâfiî'nin metinlerini olduğu gibi korumaya çalıştığını göstermektedir. Bundan dolayı, Müzenî'nin gayesi; Şâfiî'nin dağınık halde bulunan metinlerini bir araya getirerek en açık ifadeleri seçmek ve mümkün olduğunca az kelimeyle anlatımı muhafaza etmek olmuştur. Eğer bunu yapamazsa, zorunlu hallerde ifadeyi değiştirirken anlamın bozulmamasına özen göstermiştir.